मंडळ अधिकारी म्हणजे कोण व कार्ये काय असतात?

 मंडळ अधिकारी म्हणजे कोण?

मंडळ अधिकारी म्हणजे राज्य शासनाच्या महसूल विभागातील एक अधिकारी.

महाराष्ट्रात गावपातळीवरील जमिनीचे, महसुलाचे, सरकारी योजनांचे व इतर काही शासकीय कामकाजाचे नियंत्रण व समन्वय पाहणारा हा अधिकारी असतो.

मंडळ अधिकारी हा तहसीलदारांच्या अधीन काम करतो.

एका मंडळात साधारणतः ८ ते १० गावे असतात. त्या गावांचा कारभार मंडळ अधिकारी बघतो.

गावातील तलाठी हे मंडळ अधिकाऱ्यांच्या अधीन काम करतात.

मंडळ अधिकाऱ्यांची मुख्य कामे

1. महसूल वसुलीचे काम (मालमत्ता कर, पाणीपट्टी, शेतजमिनीवरील महसूल इ.)

2. जमिनीचे नोंदी (७/१२ उतारा, फेरफार, उतारा दुरुस्ती, वारस नोंदणी इ.) तपासून मंजूर करणे.

3. शासकीय योजना गावात राबविण्याचे पर्यवेक्षण.

4. आपत्ती व्यवस्थापन, नैसर्गिक आपत्तीमुळे नुकसान झाल्यास पंचनामे करून अहवाल तहसीलदारांकडे पाठवणे.

5. गावातील तंटामुक्ती, प्रशासकीय व कायदेशीर बाबींचे मार्गदर्शन करणे.

6. निवडणुकीचे कामकाज (मतदार यादी, मतदान केंद्रे इ.)

7. शासनाकडून मिळालेल्या आदेशांची अंमलबजावणी करणे.

मंडळ अधिकारी पद व दर्जा

मंडळ अधिकारी हा गट 'ब' दर्जाचा (गझेटेड) अधिकारी मानला जातो.

तो थेट तहसीलदार यांच्या नियंत्रणाखाली काम करतो.

त्याच्याखाली तलाठी व ग्रामसेवक अशा कर्मचाऱ्यांची जबाबदारी असते.

मंडळ अधिकारी निवड/भरती

मंडळ अधिकारी पदावर भरती महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग (MPSC) मार्फत होते.

राज्यसेवा पूर्व व मुख्य परीक्षा उत्तीर्ण होऊन उमेदवार याठिकाणी पोहोचतो.

निवडीनंतर महसूल खात्यात प्रशिक्षण दिले जाते.

मंडळ अधिकारी महत्वाची कामे

1 महसूल कारभार

जमिनीचा महसूल वसूल करणे.

७/१२ उतारे, फेरफार मंजूर करणे.

जमीन मोजणी व नोंदींचे पर्यवेक्षण.

2 कायद्याचे पालन

अनधिकृत बांधका अतिक्रमण याविरोधात कारवाई 

भूमी कायदे व शासन नियमांची अंमलबजावणी.

3 शासकीय योजना व कल्याणकारी कामे

शेतकऱ्यांना मिळणाऱ्या योजनांचे अर्ज तपासणे.

पिक विमा, अनुदान, आपत्ती निवारण.

4 निवडणुकीचे काम

- मतदार यादी तयार करणे, दुरुस्ती करणे.

मतदान केंद्रांवर व्यवस्थापन.

5 ग्रामस्तरावरील समन्वय

सरपंच, ग्रामसेवक, तलाठी यांच्यातील कामाचे नियोजन.

लोकांच्या समस्या तहसीलदारापर्यंत पोहोचवणे.

मंडळ अधिकारी पगार व सुविधा

७व्या वेतन आयोगानुसार पदनिहाय पगार साधारण

४१,८०० - १,३२,३०० रुपये (Level-8) असतो.

महागाई भत्ता, घरभाडे भत्ता, प्रवास भत्ता इत्यादी सुविधा मिळतात.

सरकारी क्वार्टर व वाहनाची सुविधाही काही ठिकाणी दिली जाते.

कार्यक्षेत्र

एका मंडळात ८ ते १२ गावे येतात.

त्या सर्व गावांचा महसूल, जमिनीचे रेकॉर्ड, कर वसुली, व शासनाचे आदेश लागू करण्याची जबाबदारी मंडळ अधिकाऱ्याची असते.

जबाबदाऱ्या (Hidden / Lesser Known Duties)

1 वारस नोंदणी : कोणी व्यक्ती मृत्यू पावल्यावर त्याच्या जमिनीचा वारस कोण हे तपासून नोंदणी करणे.

2 नकाशे व मोजणी : गावातील जमिनीचे नकाशे (गावफेरफार नकाशे) तपासणे व बरोबर ठेवणे.

3 शेतीचे पंचनामे : नैसर्गिक आपत्ती (पाऊस, गारपीट, पूर) झाल्यावर शेतातील नुकसानीचे पंचनामे करणे.

4 अनधिकृत वाळू उपसा, अतिक्रमण रोखणे.

5 शासन जमीन जपणे गावातील गायरान जमीन, तलाव, नदीकाठ इ. सरकारी जमिनीवर कोणी अतिक्रमण करू नये याची काळजी घेणे.

कायदेशीर अधिकार

जमिनीचा फेरफार मंजूर/नामंजूर करण्याचा अधिकार.

महसूल कायद्यानुसार दंड आकारणे किंवा नोंद थांबवणे.

काही वेळा दंडाधिकारी अधिकार (Executive Magistrate powers) दिले जातात (उदा. कलम १४४ चा अंमल).

नागरिकांसाठी महत्व

सर्वसामान्य शेतकऱ्याला ७/१२, ८अ, जमीन मोजणी, वारस नोंद, कर्जासाठी कागदपत्रे यासाठी सर्वात जास्त संपर्क मंडळ अधिकाऱ्याशी येतो.

ग्रामपंचायत पातळीवरचे अनेक वाद, तंटे हे मंडळ अधिकारी सोडवतात.

करिअर व बढती

मंडळ अधिकारी पदावरून पुढे बढती मिळून ते नायब तहसीलदार→तहसीलदार उपविभागीय अधिकारी (SDO) →उपजिल्हाधिकारी → जिल्हाधिकारी (Collector) अशा पदांपर्यंत पोहोचू शकतात.

महत्त्व

गावातील "लघुतहसीलदार" म्हणून मंडळ अधिकाऱ्याची ओळख आहे.

सामान्य शेतकरी, नागरिक यांना महसूल व जमिनीशी संबंधित कामांसाठी तहसील कार्यालयाऐवजी मंडळ अधिकाऱ्यांकडे जावे लागते.

थोडक्यात

मंडळ अधिकारी हा गावातील महसूल, जमीन व शासन यांच्यामध्ये दुवा आहे.

तो तलाठीपेक्षा वरिष्ठ व तहसीलदारपेक्षा कनिष्ठ असा अधिकारी असतो.