महानगरपालिका म्हणजे काय? व कार्य?

महानगरपालिका ही शहराचा प्रशासन आणि विकास करण्यासाठी स्थापन केलेली स्थानिक स्वराज्य संस्था आहे. ही संस्था मोठ्या लोकसंख्येच्या शहरांमध्ये कार्य करते, जसे की मुंबई, पुणे, नागपूर, नाशिक, ठाणे इत्यादी.

महानगरपालिका कोणत्या ठिकाणी स्थापन होते?

• महानगरपालिका अशा शहरात स्थापन होतेः
• ज्या शहराची लोकसंख्या 10 लाखांपेक्षा अधिक आहे.
• शहराचा आर्थिक उत्पन्न मोठं असतं.
• औद्योगिक, व्यापारी आणि नागरी वाढ मोठ्या प्रमाणात झाली आहे.

महानगरपालिकेचे मुख्य कार्य

• पाणीपुरवठा करणे.
• कचरा व्यवस्थापन.
• रस्ते, पूल, गटारांचे बांधकाम व देखभाल.
• सार्वजनिक आरोग्य व्यवस्था (रुग्णालय, औषधोपचार केंद्र).
• प्राथमिक शिक्षण सुविधा उपलब्ध करून देणे.
• बाजारपेठा, उद्याने, सार्वजनिक शौचालये इत्यादींचे व्यवस्थापन.
• घरपट्टी, कर वसूल करणे.
• सार्वजनिक प्रकाश व्यवस्था.
• नागरिकांच्या तक्रारींचे निवारण करणे.

महानगरपालिकेतील प्रमुख पदाधिकारी
1 महापौर (Mayor) प्रतिष्ठेचे पद, सभेच्या अध्यक्षतेसाठी.
2 आयुक्त (Commissioner) राज्य सरकारकडून नियुक्त अधिकारी, सर्व निर्णयांची अंमलबजावणी.
3 नगरसेवक (Corporators) निवडणुकीद्वारे निवडलेले लोकप्रतिनिधी, विभागाचे प्रश्न मांडतात.

महानगरपालिका कायद्याअंतर्गत कार्य करते

• प्रत्येक राज्यात वेगवेगळे महानगरपालिका कायदे असतात. उदाहरणार्थ: महाराष्ट्रात - मुंबई महानगरपालिका अधिनियम, 1888 (BMC Act).

महानगरपालिकेच्या उत्पन्नाचे स्रोत (Income Sources) महानगरपालिका विविध मार्गांनी उत्पन्न मिळवते, जसेः

करद्वारे उत्पन्नः

• घरपट्टी (Property Tax)
• पाणी कर
• शहर विकास कर
• व्यवसाय कर
• वाहन कर
• विज्ञापन कर
• करांशिवाय उत्पन्न
• शासकीय अनुदान
• पाणी वीज वापराचे शुल्क
• मालमत्ता विक्री
• परवाने व नोंदणी शुल्क
• जुने कर्ज, बांड किंवा बँक सहाय्य

महानगरपालिका निवडणूक (Election Process)

1. दर पाच वर्षांनी महानगरपालिका निवडणूक होते.
2. प्रत्येक प्रभागातून एक नगरसेवक निवडला जातो.
3. हे नगरसेवक महापौर निवडतात.
4. महापौर हे लोकप्रतिनिधी असून त्यांना विशेष अधिकार नसतात, ते सन्माननीय पद असते.
5. महानगरपालिका आयुक्त (Commissioner) हा राज्य सरकारतर्फे नियुक्त I.A.S. अधिकारी असतो. सर्व निर्णयांची अंमलबजावणी आयुक्त करतो.

महानगरपालिकेचे कायदेशीर अधिकार (Legal Powers)

महानगरपालिका खालील गोष्टींसाठी कायदेशीररित्या जबाबदार असतेः

1 बांधकाम परवानग्या देणे.

2 नवीन प्रकल्पांना मंजुरी देणे.

3 अवैध बांधकामावर कारवाई करणे.

4 हॉकर झोन ठरवणे आणि अनधिकृत विक्रेत्यांवर कारवाई करणे.

5 पशू कल्याण आणि कुत्र्यांचे निर्बंध.

6 ध्वनी प्रदूषण नियंत्रण.

7 अन्न सुरक्षा (अन्न परवाने, तपासणी).

महानगरपालिकेशी संपर्क व तक्रार नोंदवणे

1. स्थानिक विभाग कार्यालय येथे भेट देऊन तक्रार नोंदवा.
2. अनेक महानगरपालिकांची अधिकृत वेबसाइट आणि मोबाइल अॅप असते.
3. टोल-फ्री हेल्पलाइन नंबर वर तक्रार देता येते.
4. RTI (माहितीचा अधिकार) अंतर्गत माहिती मागवू शकता.
5. उदाहरणः मुंबई महानगरपालिका (BMC) ची वेबसाइटः
6. www.mcgm.gov.in

महानगरपालिका बजेट म्हणजे काय?

1. महानगरपालिका दरवर्षी एक 'महापालिका अर्थसंकल्प' सादर करते. यामध्ये पुढील गोष्टी असतातः
2. किती उत्पन्न अपेक्षित आहे?
3. कोणकोणत्या विभागात खर्च केला जाणार आहे?
4. कोणते नवीन प्रकल्प हाती घेतले जाणार?
5. हा अर्थसंकल्प महापौरच्या अध्यक्षतेखाली सभेत मांडला जातो आणि नगरसेवकांच्या बहुमताने मंजूर होतो.

महानगरपालिका अंतर्गत प्रमुख प्रकल्प

1 स्मार्ट सिटी प्रकल्प

2 झोपडपट्टी पुनर्वसन योजना (SRA)

3 जलयोजना अमृत मिशन

4 कचरा विल्हेवाटीकरण प्रकल्प

5 सार्वजनिक आरोग्य मोहिमा (डेंग्यू, मलेरिया प्रतिबंध)

महानगरपालिका चे थोडक्यात खास मुद्दे

1 कायद्याचे आधारे चालते राज्य सरकारचे महानगरपालिका अधिनियम.

2 निवडणूक कोण घेतं राज्य निवडणूक आयोग

3 सर्वात मोठी महानगरपालिका मुंबई महानगरपालिका (BMC)

4 अधिकार कुणाकडे आयुक्तकडे प्रशासनाचे पूर्ण अधिकार

• महानगरपालिका ही शहरातील लोकांच्या मूलभूत गरजा पूर्ण करण्यासाठीची संस्था आहे.
• तिच्या कामगिरीचा थेट परिणाम नागरिकांच्या दैनंदिन जीवनावर होतो.
• तुम्ही तुमच्या भागातील नगरसेवकाकडे तक्रार करू शकता, किंवा थेट महानगरपालिकेच्या वेबसाईटवरही तक्रार नोंदवू शकता.