उपविभागीय अधिकारी (SDO) म्हणजे कोण? आणि कार्य?

SDO ऑफिसर म्हणजेच Subdivision Officer किंवा
Sub-Divisional Officer (मराठीतः उपविभागीय अधिकारी) हा प्रशासनातील एक वरिष्ठ अधिकारी असतो, जो एखाद्या जिल्ह्याच्या उपविभागाची जबाबदारी सांभाळतो.
SDO हा एक राज्य सरकारचा गट-अ (Group A) दर्जाचा अधिकारी असतो. तो जिल्ह्याच्या उपविभागाचा प्रमुख असतो.
जिल्हा अनेक उपविभागांमध्ये (Subdivisions) विभागलेला असतो, आणि प्रत्येक उपविभागाची जबाबदारी SDOकडे असते.

उपविभागीय अधिकारी (SDO) कोण होतो ?

• प्रामुख्याने IAS (Indian Administrative Service) किंवा State Civil Services (MPSC द्वारे निवडलेले अधिकारी).
• तहसीलदार किंवा नायब तहसीलदार यांच्यावर नियंत्रण ठेवणारा अधिकारी.

उपविभागीय अधिकारी (SDO) चे मुख्य कार्य

1 प्रशासन :- तहसीलदार, मंडळ अधिकारी, तलाठी यांचं नियंत्रण.

2 महसूल :- 7/12, फेरफार, जमीन वाद, पट्टा वितरण.

3 कायदा व सुव्यवस्था :- जमावबंदी आदेश (Sec 144), दंगल नियंत्रण.

4 निवडणूक :- विधानसभा/लोकसभा/पंचायत निवडणूकांचे पर्यवेक्षण.

5 शासकीय योजना :- सरकारी योजना व अनुदान वाटप यावर नियंत्रण.

6 लोकशिकायत निवारण :- जनतेच्या तक्रारींचे निराकरण.

7 पुरवठा विभाग :- रेशनिंग, पीडीएस यंत्रणा नियंत्रण.

8 आपत्ती व्यवस्थापन :- पूर, दुष्काळ, आपत्कालीन परिस्थिती हाताळणे.

उपविभागीय अधिकारी (SDO) ऑफिस कुठे असतं?

• प्रत्येक उपविभागाच्या ठिकाणी असते (जसे तुमसर SDO ऑफिस, भंडारा SDO ऑफिस इ.).

SDO कसे बनावे ?

• MPSC च्या राज्यसेवा परीक्षेत यशस्वी व्हावे (Deputy Collector, Assistant Commissioner).
• IAS परीक्षा (UPSC) दिल्यास सुरुवातीला SDO म्हणून नियुक्ती मिळते.
• अनेक SDO हे Deputy Collector पदावर कार्यरत असतात.

उदाहरण

• कोणत्याही जमिनीचा पट्टा मिळवण्यासाठी अर्ज केला आणि तहसीलदाराने नकार दिला तर आपण SDO ऑफिसमध्ये अपील करू शकतो.
• गावात दंगलसदृश परिस्थिती असेल तर SDO कलम 144 लागू करू शकतो.

SDO पदाची रचना आणि दर्जा

1 महसूल विभाग :- उपविभागीय अधिकारी (Revenue Sub-Division Head)

2 पोलीस विभाग SDPO :-  Sub-Divisional Police Officer

3 जलसंपदा विभाग SDO :-  (Irrigation Sub-Division)

4 PWD :-  सार्वजनिक बांधकाम SDO (Works Sub-Division)

5 वीज वितरण :-  MSEB SDO (Sub-Divisional Engineer)

म्हणजेच "SDO" ही संज्ञा फक्त प्रशासनातच नाही, तर इतर तांत्रिक विभागातही वापरली जाते.

SDO ऑफिसमध्ये कोणकोणत्या प्रकारची कामं केली जातात?

1 अपील अर्ज तहसीलदार किंवा तलाठी यांच्या निर्णयाविरोधात.

2 जमिनीच्या फेरफाराची अंतिम मंजुरी.

3 अतिवृष्टी/दुष्काळ भरपाईचे निकष व निकाल.

4 7/12 उताऱ्यावरील नाव कमी अधिक करण्याचा निर्णय.

5 भूसंपादनात नुकसानभरपाईचे निर्धारण.

6 अवैध बांधकाम व अतिक्रमण प्रकरणे.

7 सरकारी योजनांमध्ये अपात्र घोषित झाले असतील, तर अपील.

जनतेसाठी उपयुक्त सेवा

• लोकशाही दिनः दर महिन्याच्या ठराविक दिवशी नागरिकांच्या तक्रारींचे निराकरण.
• RTI (माहिती अधिकार) अर्ज स्वीकारला जातो.
• ग्रामपंचायतींच्या कारभारावर नियंत्रण विशेषतः फंड वापराबाबत.

SDO चा कार्यकाल व बदली

• सामान्यतः 3 वर्षापर्यंत एका उपविभागात कार्यरत.
• जिल्हाधिकारी किंवा राज्य शासन त्यांची बदली/पदस्थापना करतं.

BONUS माहिती

• SDO ऑफिसात भेट घ्यायची असल्यास आधी लेखी अर्ज द्या.
• SDO हा एकदा दिलेला आदेश बदलू शकतो - पण नव्या पुराव्यावरच.
• SDO चे निर्णय पुढे District Collector (Zilla Adhikari) कडे आव्हान देता येते.

थोडक्यात

SDO = उपविभागाचा प्रशासकीय प्रमुख, जो महसूल, कायदा-सुव्यवस्था, जनतेच्या तक्रारी, शासकीय योजना आणि निवडणूक नियंत्रण पाहतो.