ग्रामपंचायतच्या कामात नागरिकांनी सहभाग कसा घ्यावा?

ग्रामपंचायतच्या कामात नागरिकांनी सहभाग घेतल्याने गावाचा विकास लोकांच्या गरजेनुसार होतो, पारदर्शकता वाढते आणि सरपंच, सदस्य यांना जबाबदारीने काम करावं लागतं.

1 ग्रामसभेत नियमित हजेरी लावा

ग्रामसभा ही लोकशाहीचा मूळ पाया आहे.

प्रत्येक तीन महिन्यांनी ग्रामसभा होते - त्यातः

कामांचा आढावा, नवीन कामांची मागणी, निधी वापरावर चर्चा करता येते.

प्रश्न विचारा, कामाचा हिशोब मागा.

2 माहितीचा अधिकार (RTI) वापरा

ग्रामपंचायतीचे खर्च, मंजूर योजना, कंत्राटी कामे याची माहिती RTI द्वारे मागवू शकता.

पारदर्शकता वाढवण्यासाठी प्रभावी मार्ग.

3 स्थानिक समित्यांमध्ये सहभागी व्हा

ग्रामपंचायतमध्ये पाणी, स्वच्छता, शिक्षण, महिला बचत गट अशा विविध समित्या असतात.

नागरिकांनी स्वयंसेवक म्हणून या समित्यांमध्ये सामील व्हावे.

4 सोशल मीडिया आणि जनजागृती

गावातील कामे, प्रश्न आणि निर्णय यावर माहिती लोकांपर्यंत पोहोचवा.

व्हॉट्सअॅप ग्रुप, फेसबुक, इंस्टाग्रामवर ग्रामपंचायतीबद्दल माहिती शेअर करा.

5 नव्या योजनेबाबत जागरूक राहा

राज्य व केंद्र शासनाच्या योजना ग्रामपंचायतीमार्फत राबवल्या जातात.

त्या योजनांबद्दल इतरांना माहिती द्या आणि गरजू लोकांना अर्ज भरायला मदत करा.

6 कामात पारदर्शकता राहते का हे तपासा

गावातील विकासकाम (रस्ता, नळ योजना, इत्यादी) व्यवस्थित झालं आहे का हे पहा.

निकृष्ट काम असल्यास लेखी तक्रार करा.

7 युवाशक्तीचा सहभाग

युवकांनी गावाच्या डिजिटल विकासात मदत करावी (E-Gram Swaraj, डिजिटल मॅपिंग)

करिअर गाईडन्स, वाचनालय, ई-लर्निंगसाठी पुढाकार घ्या.

8 स्वच्छता, पर्यावरण व सामाजिक उपक्रमात भाग घ्या

श्रमदान, वृक्षारोपण, जलसंवर्धन, प्लास्टिक बंदी या उपक्रमांत सहभागी व्हा.

समाजासाठी काम केल्याने स्थानिक नेतृत्व उभं राहतं.

9 सार्वजनिक आरोग्य, शिक्षण, महिला बचत गट यामध्ये पुढाकार घ्या

अंगणवाडी, प्राथमिक शाळा, आरोग्य केंद्र यांचा दर्जा वाढवण्यासाठी ग्रामपंचायतीसोबत काम करा.

10 चुकीच्या गोष्टींना विरोध करा, पण कायद्याच्या चौकटीत

बेकायदेशीर किंवा पक्षपाती कामं होत असतील तर लेखी तक्रार करा.

RTI + ग्रामसभा + प्रसारमाध्यम वापरून दबाव निर्माण करा.

11 ग्रामपंचायतीचे सभासद म्हणून सक्रिय व्हा

गावातील युवकांनी पुढच्या निवडणुकीत प्रभाग सदस्य म्हणून उभं राहणं हा एक सक्रिय सहभागाचा मार्ग आहे.

स्वतः निर्णय प्रक्रियेचा भाग व्हा.

12 वार्षिक योजना (Annual Plan) तयार करण्यासाठी सूचना द्या

ग्रामपंचायत प्रत्येक वर्षी विकास आराखडा बनवते.

नागरिकांनी त्यांच्या भागातील गरजांनुसार कामांची मागणी लेखी स्वरूपात करावी.

उदा. "रस्त्याचे डांबरीकरण", "नवीन पाणी टाकी", "शाळेला कंपाऊंड वॉल".

13 कामाच्या गुणवत्तेवर जनसंघटना तयार करा

गावातील काहीजण मिळून एक "लोकनियंत्रण गट" तयार करू शकतात जो प्रत्येक विकासकामावर लक्ष ठेवतो.

यामुळे ठेकेदार/पंचायत काम नीट करत नाही हे लगेच उघड होतं.

14 महिला सहभाग वाढवा

महिलांनी ग्रामसभेत हजेरी लावून त्यांचे मुद्दे मांडावेत.

महिला बचत गट, स्वच्छता गट यांचा आवाज पंचायतपर्यंत पोहोचवणं आवश्यक आहे.

15 ग्रामपंचायतच्या कामांना "रिअल टाइम" फॉलो करा

egramswaraj.gov.in या पोर्टलवरून पंचायतचे अनेक खर्च, कामं, योजना ऑनलाईन उपलब्ध असतात.

गावातील इंटरनेट असलेल्यांनी हे लोकांना समजावून सांगावं.

16 नागरिक लेखी मागणीपत्राद्वारे दबाव तयार करू शकतात

गावात 10-15 नागरिक मिळून एखाद्या कामासाठी लेखी मागणी करून ग्रामपंचायतीकडे सादर करू शकतात.

नोंद झाली की पंचायतकडे त्या कामाची जबाबदारी legally येते.

17 ग्रामपंचायत कारभारावरील ऑडिट रिपोर्ट मागवा

प्रत्येक ग्रामपंचायतीचा खर्च हा ऑडिट होत असतो.

तो रिपोर्ट मागवून तपासून घ्या जिथे गैरव्यवहार आहे तिथे पुढील टप्प्यावर तक्रार करा.