ग्रामसेवकाचे कार्य व जबाबदारी काय असते?

ग्रामसेवक हा ग्रामपंचायतीचा एक महत्त्वाचा अधिकारी असून ग्रामविकासाच्या कामकाजात त्याची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची असते.

ग्रामसेवक ग्रामपंचायतीच्या प्रशासकीय व विकासकामांमध्ये समन्वय साधतो आणि त्याची मुख्य जबाबदारी गावाच्या सर्वांगीण विकासासाठी कार्य करणे ही आहे.

1 प्रशासनिक कार्य

• ग्रामपंचायतीच्या सर्व नोंदींचे व्यवस्थापन व देखरेख करणे.
• ग्रामसभेचे आयोजन व रेकॉर्ड ठेवणे.
• ग्रामपंचायतीच्या सर्व प्रशासकीय कामांची जबाबदारी पार पाडणे.
• ग्रामपंचायतीच्या विविध योजनांची माहिती नागरिकांना देणे.

2 विकासकामांची अंमलबजावणी

• राज्य आणि केंद्र सरकारच्या योजना राबविणे.
• रस्ते, पाणीपुरवठा, जलसंधारण, वीजपुरवठा, आरोग्य केंद्रे आदी विकासकामे करणे.
• महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना (MGNREGA) सारख्या योजनांची प्रभावी अंमलबजावणी करणे.
• गावातील सामाजिक आणि आर्थिक विकासासाठी प्रयत्न करणे.

3 आर्थिक व्यवहार आणि हिशोब व्यवस्थापन

• ग्रामपंचायतीच्या उत्पन्न व खर्चाचे व्यवस्थापन करणे.
• वार्षिक अंदाजपत्रक तयार करणे आणि त्याची अंमलबजावणी करणे.
• आर्थिक बाबतीत पारदर्शकता ठेवणे आणि लेखापरीक्षणाची जबाबदारी पार पाडणे.

4 नागरी सुविधा आणि सेवा व्यवस्थापन

• गावातील रस्ते, पाणीपुरवठा, स्वच्छता आणि वीजपुरवठा यांची जबाबदारी सांभाळणे.
• कचरा व्यवस्थापन, गटार सफाई आणि स्वच्छता अभियान राबविणे.
• ग्रामपंचायत हद्दीत असलेल्या सार्वजनिक मालमत्तेची देखरेख करणे.

5 कायदा व सुव्यवस्था राखणे

• ग्रामपंचायत क्षेत्रातील शांतता व सुव्यवस्था राखण्यासाठी पोलिस व प्रशासनाशी समन्वय ठेवणे.
• ग्रामसभेत वादविवाद किंवा तंटा उकलण्यासाठी मध्यस्थी करणे.
• अवैध बांधकामे आणि अतिक्रमण रोखण्यासाठी उपाययोजना करणे.

6 सामाजिक कल्याण योजना राबविणे

• आरोग्य, शिक्षण, महिला व बालविकास योजना प्रभावीपणे राबवणे.
• मुलींचे शिक्षण, महिला सबलीकरण आणि बालसंगोपन यांसाठी प्रयत्न करणे.
• गरीब व वंचित गटांसाठी उपलब्ध योजनांची माहिती देणे व मदत करणे.

7 पर्यावरण संरक्षण आणि स्वच्छता मोहीम

• वृक्षारोपण आणि पर्यावरण संवर्धनाचे उपक्रम राबवणे.
• "स्वच्छ भारत अभियान" आणि प्लास्टिकमुक्त गाव मोहिमेला गती देणे.
• जलसंधारण आणि पाणलोट क्षेत्र विकासासाठी उपाययोजना करणे.

8 ग्रामसभेतील निर्णयांची अंमलबजावणी

• ग्रामसभेत घेतलेल्या निर्णयांची अंमलबजावणी करणे.
• ग्रामसभेतील नागरिकांच्या सूचना आणि तक्रारींचे निराकरण करणे.
• ग्रामसभेच्या कामकाजाची रेकॉर्ड ठेवणे आणि अहवाल सादर करणे.

9 माहितीचा अधिकार (RTI) अंतर्गत जबाबदारी

• नागरिकांना ग्रामपंचायतीच्या कामकाजाची माहिती देणे.
• माहितीचा अधिकार अंतर्गत नागरिकांनी विचारलेल्या प्रश्नांची उत्तरे देणे.
• कामकाजामध्ये पारदर्शकता ठेवणे.

10 नागरी समस्या निवारण

• नागरिकांच्या समस्या समजून घेऊन त्यांचे निराकरण करणे.
• नागरी सुविधांबाबत येणाऱ्या तक्रारींचे निराकरण त्वरित करणे.
• ग्रामपंचायत स्तरावर समस्या सोडविण्यासाठी संबंधित यंत्रणांशी
• समन्वय साधणे

परिणाम:

• समन्वय साधणे.
• ग्रामसेवक आपल्या जबाबदाऱ्या प्रामाणिकपणे पार पाडल्यास ग्रामपंचायतीची कार्यक्षमता वाढते, नागरिकांचा प्रशासनावर विश्वास वाढतो आणि गावाचा
• सर्वांगीण विकास वेगाने होतो.

ग्रामसेवकाचे महत्त्व

• ग्रामसेवक हा गावच्या विकासाचा प्रमुख कणा आहे.
• गावाच्या सर्वांगीण विकासासाठी विविध शासकीय योजना, धोरणे आणि उपक्रम प्रभावीपणे राबविण्यात ग्रामसेवकाची भूमिका महत्त्वाची ठरते.
• प्रशासन, नागरी सुविधा, विकासकामे आणि सामाजिक न्याय या सर्व बाबतीत ग्रामसेवकाचे कार्य महत्त्वपूर्ण ठरते.